Καλησπέρα καὶ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ μετὰ πάντων ἡμῶν καὶ σὲ ὅσους μᾶς ἀκοῦνε, σὲ ὅσους θὰ ἤθελαν νὰ ἀκούσουν ἀλλὰ δὲν τοὺς εἶναι δυνατὸν καὶ ἀκόμη περισσότερο εἰς ἐκείνους ποὺ προτιμοῦν τὴν εὔλαλη σιωπὴ.
Β’ Κυριακὴ τῶν νηστειῶν
Ἑορτασμὸς τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ ποὺ ὑπῆρξε ὑπερασπιστὴς τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων καὶ παθόντων τὰ θεῖα, ὡς πνευματικὸ βίωμα καὶ δόγμα τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ ὡς μέθεξη τῶν θείων ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ. Γιὰ τὸν βίο καὶ τὴν διδασκαλία του λεπτομερῶς σὲ μιὰ ἄλλη εὐκαιρία καὶ ἀπόψε θὰ ἀκούσουμε ἕνα ἀπόσπασμα ἀπὸ λόγο τοῦ ἀειμνήστου π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ.
Σήμερα ἑορτάζουμε τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Σιναΐτη, τὸν συγγραφέα τῆς «Κλίμακος».
Τὰ βιογραφικὰ στοιχεῖα ποὺ μᾶς παρεδόθησαν γιὰ τὸν ὅσιο Ἰωάννη τὸν συγγραφέα τῆς «Κλίμακος» εἶναι δυστυχῶς ὀλίγα. Ἀκόμη καὶ ἡ πατρίδα του μᾶς εἶναι ἄγνωστη.
Τὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν κατέστησε γνωστὸ καὶ περιβόητο ἡ συγγραφὴ τῆς «Κλίμακος». Ἡ μεγάλη ἀξία τοῦ βιβλίου τῆς «Κλίμακος» ἔγκειται στὸ ὅτι κατωρθώθη νὰ περισωθῆ σὲ θαυμαστὴ σύνθεσι τόσο πολύτιμο ὑλικὸ ἀσκητικῆς πείρας, γενικώτερα πνευματικῆς ζωῆς καὶ γνώσεως, νὰ συστηματοποιηθῆ τόσο ἐπιδέξια καὶ νὰ παραδοθῆ σ’ ὅλες τὶς μετέπειτα γενεὲς τῶν πνευματικῶν ἀγωνιστῶν, ὅτι τὸ Θεϊκὸ Φῶς=ὁ Θεὸς «νοεῖται ἀγνώστως καὶ ὁρᾶται ἀοράτως», ἀλλὰ μὲ τὴν φλόγα τοῦ θείου ἔρωτος. Καὶ εἶναι μακάριος «ὃς τὴν ἑαυτοῦ θέρμην ἐφύλαξεν ἄσβεστον... πῦρ πυρὶ προστεθεὶς καὶ θέρμην θέρμῃ καὶ πόθον πόθῳ».
Εἶναι θαυμαστὸ πόσο ζωντανὰ ζοῦσε ὁ Ἅγιος Ἰωάννης, ἀλλὰ καὶ πόσο φανερώνεται μέσα στὴν «Κλίμακα» τὸ ἀπαραίτητο βίωμα τοῦ θείου ἔρωτος γιὰ τὴν πνευματικὴ ζωή. Ὁ ὅσιος δὲν διστάζει νὰ φέρει παράδειγμα τὸν ἀνθρώπινο ἔρωτα ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς (Νυμφίος=Χριστός, νύμφη=ἡ ψυχὴ τοῦ κάθε ἀνθρώπου).
Σύγχρονοι ψυχολόγοι θαυμάζουν τὸν συγγραφέα τῆς «Κλίμακος» γιὰ τὴν βαθύτητα τῶν παιδαγωγικῶν-ψυχολογικῶν του γνώσεων καὶ παρατηρήσεων. Καὶ διαπιστώνουν ὅτι τὰ τελευταῖα ἀξιόλογα πορίσματα τῆς ψυχολογίας τοῦ Βάθους, ἦταν ἤθη γνωστὰ στοὺς Πατέρας τῆς ἐρήμου.
Περὶ πολυλογίας καὶ σιωπῆς
Σήμερα θὰ κάνουμε μιὰ πολὺ σύντομη ἀναφορὰ στὸν ἐνδέκατο λόγο «Περὶ πολυλογίας καὶ σιωπῆς» γιὰ νὰ ἀναζητήσουμε τὴν αἰτία καὶ τὴν θύρα ἀπὸ ὅπου εἰσέρχεται τὸ πάθος τῆς πολυλογίας.
Η πολυλογία εἶναι ἡ καθέδρα τῆς κενοδοξίας. Καθισμένη ἐπάνω της ἡ κενοδοξία προβάλλει καὶ διαφημίζει τὸν ἑαυτόν της. Ἡ πολυλογία εἶναι σημάδι ἀγνωσίας, θύρα τῆς καταλαλιᾶς, ὁδηγὸς στὰ εὐτράπελα, πρόξενος τῆς ψευδολογίας, σκορπισμὸς τῆς κατανύξεως, δημιουργὸς τῆς ἀκηδία. Εἶναι πρόδρομος τῆς ὑπνηλίας, διασκορπισμὸς τῆς αὐτοσυγκέντρωσης - τῆς «σύννοιας», ἀφανισμὸς τῆς φυλακῆς τοῦ νοός, ἀπόψυξις τῆς πνευματικῆς θερμότητος, ἀμαύρωσις τῆς προσευχῆς.
Ἐν ἀντιθέσει μὲ τὴν σιωπὴ, ἡ ὁποία ὅταν ἀσκεῖται μὲ ἐπίγνωσι καὶ διάκρισι εἶναι μητέρα τῆς προσευχῆς, ἐπιστροφὴ ἀπὸ τὴν αἰχμαλωσία τῶν παθῶν, διαφύλαξις τοῦ θείου πυρός, ἐπιστάτης τῶν λογισμῶν, σκοπὸς ποὺ παρατηρεῖ τοὺς ἐχθρούς, βοηθὸς τοῦ πένθους, φίλη τῶν δακρύων, καλλιεργητὴς τῆς μνήμης τοῦ θανάτου, ζωγράφος τῆς αἰωνίου κολάσεως, ἐπίμονος ἐξεταστὴς τῆς Κρίσεως, πρόξενος πνευματικῆς ἀνησυχίας καὶ μετανοίας, ἐχθρὸς τῆς παρρησίας, σύζυγος τῆς ἡσυχίας, ἀντίπαλος τῆς προπέτειας, αὔξησις τῆς πνευματικῆς γνώσεως, δημιουργὸς θείων θεωρημάτων, μυστικὴ πνευματικὴ πρόοδος, κρυφὴ πνευματικὴ ἀνάβασις.
Πολλάκις μετάνοιωσα ποὺ μίλησα, οὐδέποτε ἐπειδὴ δὲν μίλησα. «Λαλήσας πολλάκις μετεμελήθην, σιωπήσας δὲ οὐδέποτε» (Σιμωνίδης ὁ Ἀμοργινός, ποιητὴς τοῦ 6ου π.Χ. αἰώνα).
Ἐχαλιναγώγησε τὴν γλῶσσα του, ὅποιος ἐγνώρισε τὰ παραπτώματά του, ὅποιος ἀγάπησε τὴν ἡσυχία, ἀσφάλισε τὸ στόμα του. Ἐκεῖνος ποὺ ἐδοκίμασε τὴν ὀσμὴ τοῦ ὑψίστου καὶ θείου πυρός τῆς ἡσυχίας, ἀποφεύγει τὴν ἄσκοπη συνάντησι τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἡ μέλισσα τὸν καπνό.
Ἀλλὰ δὲν ἐπιθυμῶ νὰ γράψω περισσότερα, παρ᾿ ὅλον ὅτι μὲ προτρέπουν σὲ αὐτὸ οἱ πονηρίες τῶν παθῶν (μὲ προτρέπουν δηλαδὴ νὰ χρησιμοποιήσω τὴν πολυλογία, ἐνῷ ὁμιλῶ γιὰ τὴν σιωπή). Τοῦτο μόνο θὰ προσθέσω: ὅτι ἡ πολυλογία ὁπωσδήποτε γεννᾶται ἀπὸ τὶς ἑξῆς αἰτίες: Ἢ ἀπὸ κακὴ συναναστροφὴ ἢ ἀπὸ κακὴ συνήθεια ἢ ἀπὸ κενοδοξία.
Ὁ ἀείμνηστος καὶ σεβαστὸς π. Μωϋσῆς θὰ μᾶς πεῖ μὲ τὸν γλαφυρὸ λόγο του, ὅτι "ἡ σιωπὴ συντροφεύει τὶς μεγάλες ὧρες τῶν ἁγίων, (τὶς ἱερὲς ὧρες τῆς περισυλλογῆς, τῆς αὐτοσυγκέντρωσης, τῆς αὐτομεμψίας, τῆς μελέτης, τῆς προσευχῆς). Ἡ σιωπὴ μόνη δὲν σημαίνει τίποτε. Ἀξίζει κανεὶς νὰ σιωπᾶ ἔχοντας μόνιμη κουβέντα μὲ τὸν Θεό, ἔχοντας ταπεινὴ αἴσθηση περὶ τοῦ ἐαυτοῦ του, ἔχοντας ἐσωτερικὴ νηνεμία, νηφαλιότητα κι ἡμερότητα (Ἅγιος Παΐσιος, κοιτάζω-κοιτάζει. Δὲν μπορῶ νὰ πῶ τίποτα, δὲν μιλάω, εὔλαλη ἐκκωφαντικὴ σιωπὴ).
Ἡ σιωπὴ ἡ ὁποία κατὰ τὸν ἅγιο Ἰσαὰκ τὸν Σύρο εἶναι ἡ γλώσσα τοῦ μέλλοντος αἰῶνος, τῆς πανευφρόσυνης, οὐράνιας βασιλείας, εἶναι ἐλεύθερη, ἄνετη, ἀσυμβίβαστη, μακάρια, ἔχει μιὰ ἄγνωστη, μυστική, ἰσχυρὴ δύναμη, ποὺ δὲν ἀγαπᾶ τὴ φθορά, τοῦ ἄστατου ρευστοῦ λόγου. (Ὑπάρχει καὶ σιωπὴ δειλίας, ἀδυναμίας, σκοπιμότητος).
Τὶς ὧρες τῆς σιωπῆς τελεσιουργοῦνται τὰ μεγάλα θαύματα, οἱ ἀδιαφήμιστες ἡρωικὲς πράξεις, οἱ μυστικὲς προσωπικὲς ἐπαναστάσεις, ἡ γνωριμία μὲ τὸν ἄγνωστο ἑαυτό μας. Ἔτσι ἔχουμε τὴ σημαντικὴ σιωπὴ τοῦ ἁγίου, τὴν κορυφαία σιωπὴ τοῦ σοφοῦ, τὴν ὑπομονετικὴ σιωπὴ τοῦ ἥρωα, τὴν ἀκριβὴ σιωπὴ τοῦ ὑπομονετικοῦ κι ἐπίμονου, τὴν εὐαγγελικὴ σιωπὴ τοῦ αὐτοθυσιαζόμενου".
Ὁ ἅγιος Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ θέλει νὰ μᾶς κάνει διακριτικοὺς καὶ λέγει: «Μὴν ἀνοίγεις τὸ στόμα σου καὶ τὴν καρδιά σου στὸν καθένα, στοὺς χίλιους».
Ἡ σιωπὴ καὶ οἱ ἐπαναστάσεις δὲν λέγονται, ἀλλὰ γίνονται.
Ἡ σήμερον καθημερινὴ πραγματικότητα
Ὁ τεχνολογικὸς αἰῶνας μας, ὅπως διαμορφώνει τὴ ζωὴ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου ἐντείνοντας συνεχῶς τὴν δίψα του γιὰ ἄνεση καὶ ἀνάπαυση, κατόρθωσε νὰ θεωρεῖται ὁ σωματικὸς καὶ ψυχικὸς κόπος καὶ μόχθος καὶ νὰ φαίνεται σὰν μιὰ ἀδικαιολόγητη ἀδικία τῆς φύσεως, σὰν μιὰ προσβολὴ τῆς ὑποστάσεώς μας. Θέλουμε, ὅσο μποροῦμε, νὰ ἀναπαυόμαστε! Καὶ νὰ τρυγᾶμε τὶς εὐχάριστες μόνο ἐμπειρίες τῆς ζωῆς! Ὥστε ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος νὰ μὴν μπορεῖ νὰ βιώσῃ θετικά τὴν ἐμπειρία μιᾶς ἐξαντλητικῆς δοκιμασίας καὶ ἕναν ἐναγκαλισμὸ μὲ τὸν σωματικὸ καὶ ψυχικὸ κόπο καὶ πόνο μὲ χαρά («πάντοτε χαίρετε ἐν παντὶ εὐχαριστεῖτε»).
Ἔτι πλεόν, ἡ καινούργια μορφὴ τοῦ κόσμου, ἐξαίρει ἀναμφίβολα τὸ κοινωνικὸ στοιχεῖο στὸν ἀνθρώπινο βίο. Τὰ καταπληκτικὰ μέσα τῆς ἐπικοινωνίας μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων, μιὰ ἴσως διάχυτη κοσμοπολίτικη νοοτροπία, ὁ πληθωρικὸς τουρισμὸς καὶ γενικὰ οἱ χειραφετήσεις καὶ ἀποδεσμεύσεις ἀπὸ ἡθικοὺς φραγμούς, ἐμφανίζουν τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο πιὸ «κοινωνικὸ», οὐσιαστικὰ ποιὸ κυνικὸ στὶς ὅποιες σχέσεις του περισσότερον ἀπὸ κάθε ἄλλη φορά, μὲ ἀποτέλεσμα πολλάκις νὰ συγχέονται καὶ νὰ καθίστανται δυσδιάκριτες κοινωνικὲς σχέσεις καὶ παρενοχλήσεις.
Οἱ κοινωνικὲς σχέσεις εἶναι καθιερωμένη πλέον ὑποχρέωση καὶ μέσα σ’ αὐτὸ τὸ κράτος τῆς ψυχαναγκαστικῆς ἐξωστρέφειας κανεὶς δὲ θὰ τολμοῦσε νὰ εἶχε ἀντίθετη γνώμη. Ἡ προσωπικὴ καὶ ἡ οἰκογενειακὴ ζωὴ εἶναι πλέον γιὰ πολλοὺς μιὰ νοσταλγία. Ἤ ἔστω μιὰ βιωματικὴ ἐμπειρία ποὺ ἀργοπεθαίνει.
Ἀφοῦ, δηλαδή, ἡ ψυχὴ τῆς τεχνολογικῆς προόδου εἶναι ἡ μηχανὴ, ὁ θόρυβος ἀποβαίνει ἕνα πληθωρικὸ στοιχεῖο τῆς σύγχρονης ζωῆς. Ἐξ ἄλλου ὁ ἐπιταχυνόμενος συνεχῶς ρυθμὸς τῆς «προόδου» αὐτῆς, μὲ αὐτονόητη συντροφιὰ τὸ ἄγχος καὶ τὶς ἄλλες ἀνησυχίες τῆς καθημερινῆς ζωῆς, συνεργεῖ σὲ μιὰ ἀκατάσχετη φλύαρη ἀνάγκη πληροφοριῶν γιὰ τεχνιτὲς καὶ πολλάκις περιττὲς ἀνάγκες τοῦ συγχρόνου βίου. Τὸ ραδιόφωνο, ἡ τηλεόραση, τὰ ὅποια θεάματα, ὡς καὶ τὰ πάσης φύσεως ἔντυπα καὶ λοιπὰ μέσα ἐπικοινωνίας καὶ ψυχαγωγίας, μὲ κορυφαία περίπτωση τὸ διαδίκτυο (internet), δημιουργοῦν περιβάλλον φλυαρίας, τρόμου καὶ φόβου, ἀλλὰ συγχρόνως καὶ πρωτόγνωρης ἀπομόνωσης, μέσα στὸ ὁποῖο καταπονεῖται ἀνελέητα ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος. Ἡ προσοχὴ τοῦ νοῦ κρατεῖται ἐπὶ πολὺ χρόνο αἰχμαλωτισμένη ἀπὸ τὴν ἐξωτερικότητα καὶ στερεῖται τῆς δυνατότητος ὁ ἄνθρωπος νὰ ἀνανεώνεται καὶ νὰ ἀναβαπτίζεται στὸ ψυχολογικὸ καὶ πνευματικὸ βαπτιστήριον τῆς ἐσωτερικότητος, τοῦ ἐν σιωπῇ βιωματικὰ τελεσιουργοῦντος μυστηρίου τῆς ἡσυχίας.
Ἀλλὰ ἡ πραγματικότητα μᾶς βεβαιώνει ὅτι: «Τὰ ἔργα καὶ οἱ κόποι (τοῦ ἀνθρώπου) τότε παρέχουσιν ἀπάθεια τῇ ψυχῇ .... καὶ δωροῦνται ἀνάπαυσιν τῶν λογισμῶν, ὅταν κοινωνήσωμεν τῇ ἠσυχίᾳ...».
«Ἄνθρωπος πολυμέριμνος οὐ δύναται πρᾶος καὶ ἡσύχιος γενέσθαι...».
Σήμερα ἐπαναλαμβάνω μάλιστα κάτω ἀπὸ τὶς δυσερμήνευτες καὶ πρωτόγνωρες συνθῆκες ποὺ ζοῦμε ὅλα τὰ μέσα μαζικῆς ἐνημέρωσης, τὸ ραδιόφωνο, ἡ τηλεόραση κλπ. ὡς προαναφέρθηκαν, μὲ κορυφαία περίπτωση τὸ διαδίκτυο (internet), δημιουργοῦν περιβάλλον φλυαρίας μέσα στὸ ὁποῖο ἐξουθενώνεται ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος καὶ συγχρόνως ζεῖ μὲ μιὰ πρωτόγνωρη ἀπομόνωση, μὲ χαώδη περισπασμὸν καὶ μανιακὸ ἐγκλεισμὸ.
Ὁ σύγχρονος τεχνολογικὸς ἄνθρωπος, ἐπειδὴ ἀδυνατεῖ νὰ ἐπικαλεσθεῖ τὴν ἠθικὴ “ὑπαρξιακὴ” αὐτομαρτυρία του, ἔχει μειωμένη αὐτοεκτίμηση, ἐπικαλεῖται καὶ ἐξαρτᾶ τὴν αὐτοβεβαίωσή του ἀπὸ τὴν μαρτυρία τῶν ἄλλων, τὴν αἴσθηση περὶ τῆς ἀγαθῆς συνειδήσεώς του, ἀποκτῶντας μιὰ ἐπισφαλὴ δικαίωση μέσα ἀπὸ ἕνα ἀγχώδες δίκτυο “εὐγενικῶν” διαπροσωπικῶν “σχέσεων” - συναλλαγῶν.
Ὁ αὐθεντικὸς ὅμως καὶ ἐνάρετος ἄνθρωπος καλεῖται νὰ εἶναι τίμιος ἀγωνιστὴς συμμορφούμενος στὶς ἀπαιτήσεις τῆς συνειδήσεώς του, διότι οἱ τίμιοι ἀγῶνες ποὺ γίνονται μὲ τὴν
ἐπιδοκιμασία τῆς συνειδήσεως, ἀποτελοῦν ἀπόλυτη δικαίωση τῆς ἠθικῆς προσωπικότητος.
Γιὰ ἕναν τέτοιο τίμιο ἀγῶνα ἰσχύει ἡ ἀσκητικὴ παρατήρηση· «καὶ ὀσμὴ ἱδρῶτος ὑπὲρ πάντα ἀρώματα».
Μὲ τὴ φιλότιμη προσπάθεια καὶ ἀγάπη
α) στὸν κόπο καὶ τὸ μόχθο (προσερχόμενοι ἀγόγγυστα στὸ καθημερινὸ μας καθῆκον -διακόνημα)
β) μειώνοντας τὸν καθημερινὸ φλύαρο θόρυβο ποὺ μᾶς κατακλύζει, ἄς φλυαρίσουμε μὲ τὴν γλῶσσαν τοῦ μέλλοντος, τὴν εὔλαλη σιωπή,
γ) προσφέροντας στὸν ἑαυτὸ μας καὶ στοὺς γύρω μας περισσότερες εὐκαιρίες αὐτοσυγκέντρωσης καὶ αὐτοκριτικῆς, ἀκυρώνοντας μερικὰ ραντεβοῦ μὲ τοὺς ἄλλους καὶ κλείνοντάς τα μὲ τὸν ἑαυτό μας καὶ
δ) μετέχοντες, πονῶντες ἐὰν δὲν μποροῦμε νὰ μετέχουμε ζωντανὰ στὶς ἱερὲς ἀκολουθίες, «νοοῦντες ἀγνώστους καὶ ὁρώμενοι ἀοράτως», ἀλλὰ μὲ φλόγα θείου ἔρωτος τὸν Θεὸν.
ΜΟΝΟ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο ἡ Μ. Σαρακοστὴ θὰ μᾶς φέρῃ πιὸ κοντὰ στὸ βίωμα τοῦ Πάσχα, στὴν χαρὰ τῆς Ἀναστάσεως.
Ἡ χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ οἱ πρεσβεῖες τῆς Παναγίας μας, ὅλων Ἁγίων καὶ ἰδιαιτέρως τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σιναΐτου καὶ τοῦ Ἁγίου μας Γερασίμου, εἴη μετά πάντων ἡμῶν, γιὰ νὰ ὁδηγοῦν στὸ δρόμο τῆς ἀσκήσεως, τῆς περισκέψεως, τῆς περισυλλογῆς, τῆς σιωπῆς, τῆς μόνωσης καὶ ὄχι τῆς ἀπομόνωσης, τῆς χαρᾶς, τοῦ κόπου καὶ τῆς Ἀναστάσεως.
Καληνύκτα, καλὸ ὑπόλοιπον Μεγάλης Σαρακοστῆς. Καλὸν ἀγώνα σιωπῆς καὶ ἡσυχίας.
Ἐπιμέλεια-Διασκευή κειμένων π. Γεώργιος Καλαντζῆς