Ὁ 4ος μ. Χ. αἰώνας χαρακτηρίζεται ὡς ὁ «χρυσὸς αἰώνας τῆς Θεολογίας», χάρις στοὺς μεγάλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, οἱ ὁποῖοι ἔζησαν καὶ ἔδρασαν τὴν συγκεκριμένη ἐκείνη χρονικὴ περίοδο. Ἕνας ἀπὸ αὐτοὺς ἦταν καὶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ὁ ὁποῖος συγκαταλέγεται στοὺς κορυφαίους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας καὶ στοὺς μεγάλους ἄνδρες τῆς ἱστορίας.
Ὁ Ἰωάννης γεννήθηκε στὴν Ἀντιόχεια (σημερινὴ Ἀντάκια Τουρκίας) τὸ 347. Ἔμεινε ὀρφανὸς ἀπὸ πατέρα σὲ μικρὴ ἡλικία καὶ ἀνατράφηκε μὲ τὴ φροντίδα τῆς μητέρας του Ἀνθούσας. Σπούδασε ρητορικὴ κοντὰ στὸν φημισμένο δάσκαλο τῆς ἐποχῆς Λιβάνιο. Ὁ δάσκαλός του τὸν ἐκτιμοῦσε τόσο πολὺ γιὰ τὴν εὐφυΐα καὶ τὴ ρητορική του δεινότητα, ποὺ ἔλεγε πὼς θὰ τὸν ἄφηνε διάδοχό του στὴ σχολή, ἄν δὲν τὸν εἶχαν κερδίσει οἱ Χριστιανοί.
Μετὰ τὶς σπουδὲς του δικηγόρησε γιὰ λίγο στὴν Ἀντιόχεια καὶ στὴ συνέχεια ἔφυγε γιὰ τὴν ἔρημο, ὅπου ἀσκήτευσε. Τὸ 381 ἐπανῆλθε στὴν Ἀντιόχεια γιὰ νὰ χειροτονηθεῖ διάκονος καὶ ἀργότερα πρεσβύτερος. Σύντομα, ἡ φήμη του ξεπέρασε τὰ στενὰ ὅρια τῆς Ἀντιόχειας καὶ στὰ τέλη τοῦ 397 κλήθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη γιὰ νὰ διεκδικήσει τὸν ἀρχιεπισκοπικὸ θρόνο. Στὶς 15 Δεκεμβρίου τοῦ ἴδιου χρόνου, ἡ Ἐνδημούσα Σύνοδος τῶν ἐπισκόπων τὸν ἐξέλεξε στὸν ἀρχιεπισκοπικὸ θρόνο τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἐνθρονίστηκε στὶς 26 Φεβρουαρίου τοῦ 398. Μιλοῦσε ἀδιάκοπα καὶ μὲ τὴ γνωστὴ ρητορικὴ του δεινότητα σαγήνευε τὰ πλήθη, ἐλέγχοντας τὴν ἁμαρτία καὶ τὴ διαφθορά. Ἀνέλαβε, ἐπίσης ἕναν τιτάνιο ἀγώνα κατὰ τῆς διαφθορᾶς καὶ τῆς ἀκολασίας ποὺ εἶχε ἐπικρατήσει στὴν πλούσια πρωτεύουσα τοῦ κράτους. Ὁ ἔλεγχός του ἔφτασε μέχρι τὰ ἀνάκτορα καὶ ἰδιαίτερα στηλίτευσε τὴν διεφθαρμένη αὐτοκράτειρα Εὐδοξία καὶ τὸν ἐπίσης διεφθαρμένο αὐλικὸ Εὐτρόπιο. Ἦρθε σὲ ρήξη μὲ τοὺς ἰσχυροὺς τοῦ χρήματος, τῆς κρατικῆς ἐξουσίας καὶ ἐπίσης μὲ τοὺς διεφθαρμένους ἐπισκόπους καὶ κληρικούς.
Τὸ ἀποτέλεσμα τῶν ἐλέγχων του ἦταν νὰ πέσει σὲ δυσμένεια καὶ νὰ ὑποστεῖ φοβερὲς διώξεις. Τὸ συγγραφικὸ θεολογικὸ ἔργο ποὺ κληροδότησε στὴν Ἐκκλησία εἶναι τεράστιο. Ὑπῆρξε ἀπαράμιλλος ἑρμηνευτὴς τῶν Γραφῶν, πραγματικὴ αὐθεντία γιὰ τοὺς κατοπινοὺς θεολόγους. Ἔγραψε πλῆθος ἐπιστολῶν. Μᾶς διασώθηκαν ἐπίσης πληθώρα ὁμιλιῶν του, τὶς ὁποῖες κατέγραφαν σύγχρονοι ταχυγράφοι, καὶ τὶς ὁποῖες διακρίνει ἡ ρητορικὴ δεινότητα τοῦ μεγάλου ἄνδρα, ἡ σαφήνεια καὶ ἡ ἁπλότητα. Γιὰ τοῦτο καὶ ἡ Ἐκκλησία μας τοῦ προσέδωσε τὸν τίτλο Χρυσόστομος, διότι ὑπῆρξε πραγματικὰ ὁ μεγαλύτερος ρήτορας, τὸ γλυκόλαλο ἀηδόνι τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως παρατηρεῖ σύγχρονος στοχαστής. Τέλος, συνέθεσε καὶ τὴν Θεία Λειτουργία, ἡ ὁποία ἐπικράτησε νὰ τελεῖται στὶς Ἐκκλησίες μας ὡς σήμερα.
Ἀξιοσημείωτη εἶναι καὶ ἡ ποιμαντικὴ συμβουλευτικὴ τοῦ ἁγίου Χρυσοστόμου γιὰ τὴν παιδαγωγικὴ τῶν παιδιῶν. Ἀναφέρει χαρακτηριστικά: «Ὅπως δὲν θὰ μπορέσουμε νὰ δικαιολογηθοῦμε γιὰ τὰ προσωπικά μας ἁμαρτήματα, τὸ ἴδιο καὶ γι’ αὐτὰ τῶν παιδιῶν μας. Καὶ εἶναι λογικό. Γιατὶ ἂν ἡ κακία ἦταν ἔμφυτη, θὰ ὑπῆρχε δικαιολογία. Εἶναι γνωστό, ὅμως, ὅτι μὲ τὴ θέληση μας ἀκολουθοῦμε εἴτε τὸ δρόμο τῆς ἁμαρτίας εἴτε τὸ δρόμο τῆς ἀρετῆς. Πῶς θὰ δικαιολογηθεῖ ἑπομένως ὁ γονιός, ποὺ ἄφησε τὸ πιὸ ἀγαπημένο του πλάσμα, τὸ παιδί του, νὰ παραστρατίσει; Ἂν τὰ παιδιὰ ἀνατραφοῦν μὲ καλὲς συνήθειες, δύσκολα ἀλλάζουν συμπεριφορὰ ὅταν μεγαλώσουν. Γιατὶ ἡ παιδικὴ ψυχὴ εἶναι σὰν τὸ κάτασπρο, τὸ ὁλοκάθαρο πανί, ποὺ ἂν τὸ βάψουμε μὲ κάποιο χρῶμα, βάφεται τόσο καλά, ὥστε, ὅσες φορὲς κι ἂν θελήσουμε νὰ τὸ ξαναβάψουμε, πάντα φαίνεται ἡ ἀρχικὴ βαφή. Ἔτσι, λοιπόν, εἶναι καὶ τὰ μικρὰ παιδιά. Ὅταν συνηθίσουν στὸ καλό, δύσκολα ἀλλάζουν. Μὲ ἀρετή, λοιπόν, νὰ πλουτίζετε τὰ παιδιά σας καὶ ὄχι μὲ ἀγαθὰ πρόσκαιρα. Μὴν τοὺς ἀφήνετε, λοιπόν, πλούτη, ἀλλὰ παίδευση καὶ ἀρετή. Ἔτσι δὲν θὰ στηρίζονται στὴν κληρονομιὰ ὑλικῶν ἀγαθῶν καὶ θὰ ἐπιδοθοῦν στὴ μόρφωση τοῦ νοῦ καὶ στὴν καλλιέργεια τῆς ψυχῆς. Αὐτὸς εἶναι ὁ καλύτερος τρόπος γιὰ τὴν ὑπέρβαση τῆς φτώχειας καὶ ὅλων τῶν προβλημάτων τῆς ζωῆς. Καὶ ἂν ὁ καθένας μας φροντίσει νὰ καλλιεργήσει ἔτσι τὰ παιδιά του, τελικὰ ὅλοι, ἀπὸ γενιὰ σὲ γενιά, θὰ βρεθοῦμε ἕτοιμοι κατὰ τὴν παρουσία τοῦ Χριστοῦ καὶ θὰ ἀμειφθοῦμε ἀπὸ τὸν δίκαιο Κύριό μας. Ἔτσι εἶναι. Ἂν ἀναθρέψεις καλὰ τὸ παιδί σου καὶ τὸ κάνεις νὰ ἔχει εὐσέβεια καὶ ἀγάπη, ἂν κι ἐκεῖνο κάνει τὸ ἴδιο στὰ δικά του παιδιὰ κ.ο.κ, θὰ σχηματιστεῖ μιὰ ἁλυσίδα εὐλογημένη χάρη σ’ ἐσένα, ποὺ ἔγινες ἡ ρίζα ὅλου τοῦ καλοῦ. Καλλιεργῆστε, λοιπόν, πνευματικὰ τὰ παιδιά σας. Καλλιεργῆστε καὶ τὸν ἑαυτό σας. Ἔτσι θὰ σωθεῖτε καὶ θὰ μπεῖτε στὴ βασιλεία τῶν οὐρανῶν, μὲ τὴ χάρη τοῦ Χριστοῦ μας».
Ἀποκαμωμένος ἀπὸ τὶς ταλαιπωρίες καὶ τὶς σωματικές του παθήσεις κοιμήθηκε στά Κόμανα τοῦ Πόντου στὶς 14 Σεπτεμβρίου τὸ 407. Τὸ 438 ἀποκομίσθηκε τὸ λείψανό του μὲ τιμὲς στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπου σύσσωμος ὁ λαὸς τῆς Βασιλεύουσας φώναξε: «Ἰωάννη γύρισες στὸν θρόνο σου!»
Ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος εἶναι τὸ διαχρονικὸ σύμβολο τοῦ ἀσυμβίβαστου ἀνθρώπου μὲ τὸ κακό, ὅπου αὐτὸ βρίσκεται, εἴτε στὴν Ἐκκλησία, εἴτε στὴν κοσμικὴ ἐξουσία, εἴτε στὴν κοινωνία. Εἶναι ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος, μὲ τὴν προσωπική του κάθαρση, κατανόησε ὅτι ἔχουμε χρέος ὡς Χριστιανοὶ νὰ πολεμᾶμε τὸ κακό, μὲ ὅποιο προσωπικὸ κόστος. Ὁ μεγάλος αὐτὸς ἄνδρας θὰ πρέπει νὰ ἀποτελεῖ τὸ πρότυπο τοῦ συνεποῦς ἀγωνιστῆ καὶ γιὰ μᾶς σήμερα, κληρικοὺς καὶ λαϊκούς, νὰ ἀγωνιζόμαστε, στὰ μέτρα τῶν δυνατοτήτων μας, γιὰ τὴν ἐκβολὴ τοῦ κακοῦ ἀπὸ τὸν κόσμο τοῦ Θεοῦ, ἀδιαφορώντας, ὅπως ἐκεῖνος, γιὰ τὶς ὅποιες συνέπειες.
Ἡ μνήμη του τιμᾶται στίς 13 Νοεμβρίου καὶ ἡ ἀνακομιδὴ τῶν λειψάνων του στὶς 27 Ἰανουαρίου. Τιμᾶται ἐπίσης καὶ στὶς 30 Ἰανουαρίου, μαζὶ μὲ τοὺς ἄλλους δύο Ἱεράρχες, οἱ ὁποῖοι, ὁμοῦ, τιμῶνται ὡς προστάτες τῆς παιδείας, τῆς ἐπιστήμης καὶ τοῦ πολιτισμοῦ
Ἐπιλογὴ καὶ ἐπιμέλεια κειμένου: Πρωτοπρ. Σάββας Γεωργιάδης
Νοέμβριος 2021
